Wat als je zo’n wrede dingen gezien hebt, dat je hoofd extreme mentale overlevingsstrategieën verzint? En wat als je die wreedheden niet alleen gezien, maar ze zelf effectief begaan hebt? In Time’s Arrow van Martin Amis gebeurt alles omgekeerd zodat een oorlogscrimineel de held van zijn eigen verhaal wordt.
Todd Friendly, onze oorlogsmisdadiger, wordt wakker omringd door Amerikaanse dokters. Zijn organen beginnen één voor één te werken, hij kan rond kijken, wordt beter en na enkele dagen mag hij naar huis. Iedere dag voelt hij zich iets beter, maar de dingen gebeuren anders dan we gewoon zijn. Todd haalt eten uit zijn vuilbak, sorteert het, brengt het naar de winkel en krijgt er geld voor. Na enkele pagina’s zie je al dat de omkering van de tijd tot op het kleinste detail gebeurt. Gesprekken lees je eerst in de richting waarin ze op het blad staan en dan nog snel even omgekeerd om zeker te zijn wat er net besproken is.
Todd zelf zien we jonger worden, verhuizen, van naam veranderen, verhuizen en van naam veranderen. Hij lijkt te weten dat er een oorlog komt en dat hij daarvoor naar Europa moet. Eens in Europa, leeft hij ondergedoken in Portugal, tot hij vlucht naar Vaticaanstad en van daar steeds ‘s nachts en in erbarmelijke omstandigheden vlucht naar Auschwitz-Birkenau. Daar druppelen langzaam Joden binnen. Anderen halen ze uit graven, maken ze levend in gaskamers en worden iedere dag gezonder tot ze naar huis mogen met de trein.
Ook al heeft Todd – die nu de naam Odilo Unverdorben draagt – dit mechanisme zelf in werking gezet, toch zie je in zijn oude zelf geen wroeging. Hij ondergaat de gebeurtenissen zonder enige empathie. Ook in zijn relaties is hij geen sympathieke kerel. Pas als je hij heel erg ver terug is gegaan en als kind bij zijn moeder is, voel je enige warmte in zijn karakter. Op het eind van de roman zegt de verteller:
I’ve come to the conclusion that Odilo Unverdorben, as a moral being, is absolutely unexceptional, liable to do what everybody else does, with no limit, once under the cover of numbers.
De roman is mooi en vaak heel poëtisch geschreven en de verteller (die in het hoofd van Todd zit, maar Todd niet is) weet accuraat de gevoelens of het gebrek eraan bij Todd te beschrijven. Toch was ik vooral blij toen ik het uit had, omdat die hele omkering van de tijd, net omdat ze zo precies beschreven is, in mijn hoofd kroop. Probeer maar eens helder te denken als je mensen net heel plastisch omgekeerd naar het toilet las gaan. Ik zou de roman wel echt aanraden, maar lees hem dan niet vlak voor het slapen gaan.
Wil je nog meer horen over de roman of ben je benieuwd naar Niemand is ooit verloren van Catherin Lacey, luister dan zeker naar onze podcast van De Bende Van Het Boek!